دسترسی ها

به گزارش پایگاه خبری طلوع تعاون به نقل از مرکز روابط عمومی و اطلاع رسانی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سیدعباس صالحی در این آیین گفت: خرسند هستم در ماه پرفیض ذی‌القعده و ایامی که عطر نام حضرت ثامن‌الحجج (علیه‌السلام) فضای آن را معطر ساخته در این محفل شریف حضور یافته‌ام.

وی با بیان اینکه ابتدا سعی دارم به اختصار، جایگاه ویژه مساجد را در تمدن اسلامی بیان کنم، افزود: پیامبر مکرم اسلام(صلی الله علیه و آله و سلم) هنگامی که دعوت خود را آغاز و به مدینه هجرت کردند، مسجد را به عنوان نقطه آغازین جامعه‌سازی برگزیدند و نخستین نهاد اجتماعی را مسجد قرار دادند.

صالحی با تاکید بر اینکه مسجدالنبی(ص) دارای کارکردهای متعددی بود که با معابد پیش از اسلام تفاوت اساسی داشت، تصریح کرد: یکی از نکات مهمی که پیامبر گرامی اسلام(ص) به آن اهتمام ورزیدند، تنوع کارکردها در مسجد بود.

وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی گفت: مسجد علاوه براینکه معبد، محل عبادت و نیایش بود به مرکز آموزش، تعاون اجتماعی، ارتباطات اجتماعی و پایگاه فرهنگی_تبلیغی تبدیل شد؛ به این ترتیب، مسجد به نهادی چندکارکردی بدل شد که تفاوت چشمگیری با معابد موجود در بسیاری از مکاتب و ادیان دیگر داشت.

وی با تاکید براینکه پیامبر اکرم (ص) مسجد را به عنوان نقطه کانونی جامعه‌سازی و تمدن‌سازی معرفی کردند، افزود: به مرور زمان و با گسترش جامعه اسلامی، مفهوم مسجد جامع یا مساجد جامع شکل گرفت؛ با بررسی تاریخ مساجد جامع، درمی‌یابیم که اولین مسجد جامع در بصره (۱۴ هجری)، کوفه (۱۵ هجری)، دمشق (۱۴ هجری) و موصل (۲۰ هجری) بنا شد.

صالحی با بیان اینکه این امر نشان‌دهنده احساس نیاز سریع جامعه اسلامی به نهادی با کارکردهای فراتر از مسجد محلی بود، تصریح‌کرد: بذر این نیاز پیشتر کاشته شده بود، اما با گسترش جمعیت، نیازها و اقتضائات جامعه اسلامی، واژه “مسجد جامع” یا به اعتباری که نماز جمعه در آن برگزار می‌شد یا به این دلیل که مسجد محل اصلی اجتماعات بود و یا به خاطر ویژگی‌های دیگر ، برای آن انتخاب شد.

وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی گفت: بنابراین، در کنار مساجد محله و مساجد معمولی، عنوانی با نام “مسجد جامع” پدید آمد؛ از طرفی باید توجه کرد مساجد جامع، علاوه بر کارکردهای معمول یک مسجد، کارکردهای دیگری نیز یافتند.

وی با تاکید براینکه مساجد جامع، نقطه اتصال اصلی حکومت و مردم بودند، افزود: هرگاه حاکمی قصد ایراد اولین خطبه خود را داشت، این کار را در مسجد جامع انجام می‌داد؛ همگان در تاریخ شنیده‌ایم که امام حسن مجتبی(علیه‌السلام) پس از شهادت حضرت امیرالمؤمنین علی‌ابن‌ابیطالب(علیه‌السلام)، در مسجد کوفه اولین خطبه خود را ایراد فرمودند چراکه رسم بود اولین خطبه سیاسی حاکم جامعه اسلامی در مسجد جمعه خوانده شود.

صالحی تصریح کرد: این رویه، در مورد شهرستان‌ها (مناطق پرجمعیت شهری) صدق می‌کرد و اینگونه نبود که هر محله یا بخش یا شهر، مسجد جامع داشته باشد بلکه هر جا والی یا استاندار حضور داشت، مسجد جامع در آنجا تأسیس می‌شد و اولین سخنرانی رسمی والی، در مسجد جامع انجام می‌گرفت که این امر، اعلام رسمی آغاز به کار وی محسوب می‌شد.

وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی گفت: خلفا، سلاطین و حاکمان و استانداران مناطق اصلی پس از آغاز به کار، در مسجد جامع سخنرانی می‌کردند چراکه مسجد جامع مرکز اصلی اطلاع‌رسانی اداری و حکومتی بود.

وی با بیان اینکه در آن مقطع زمانی که رسانه‌ای وجود نداشت و اگر حکومت قصد صدور فرمانی را داشت این امر در مساجد جامع اطلاع‌رسانی می‌شد، افزود: گاهی نیز اگر فرمانی اهمیت زیادی داشت به شکل کتیبه‌هایی در مسجد جامع نصب می‌شد؛ به این ترتیب مساجد جامع، نقش صداوسیما و مرکز ارتباطی رسانه‌ایِ اداریِ حکمرانی را ایفا می‌کردند و از این طریق، ارتباط میان حکومت و مردم شکل می‌گرفت.

صالحی با تاکید براینکه مرکز نهاد قضایی نیز تا مدت‌های زیاد در مساجد جامع مستقر بود، تصریح‌کرد: هر مسجدی دارای دَکَّهُ الْقَضاء نبود، اینکه در تاریخ زندگی امام علی (علیه‌السلام) ذکر شده است که در مسجد کوفه دَکَّهُ الْقَضاء وجود داشت باید توجه کنیم که این نهاد در مساجد جامع تشکیل می‌شد نه هر مسجدی، نهاد دادگستری حکمرانی تا مدت‌ها در مساجد جامع وجود داشت؛ بنابراین مسجد جامع، علاوه بر اینکه نهاد اداری و اطلاع‌رسانی بود تا زمانی طولانی جایگاه نهاد قضایی را نیز داشت.

وی با بیان اینکه مسجد جامع، یک نهاد گسترده اجتماعی نیز محسوب می‌شد و اجتماعات اصلی مردم در آنجا شکل می‌گرفت، افزود: بنابراین مسجدی که پیامبر اعظم (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ و سلم) بنا نهادند به تدریج و براساس اقتضائات اجتماعی به مسجد جامع رسید.

صالحی تصریح کرد: پس از مدتی شهرها به قدری گسترده شدند که به پایگاهی برای نهادهای اداری نیاز داشتند، البته دارالعماره‌ها نیز وجود داشتند اما چنانکه پیشتر عرض کردم نقطه شروع کار در مساجد جامع بود تاجایی که والی یا خلیفه اولین سخنرانی خود را در مسجد جامع برگزار می‌کردند، نه در دارالعماره.

وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی گفت: با این دیدگاه، زحمات دوستانی که تحقیق این کتاب را بر عهده داشته‌اند ارزشمندتر می‌نماید.

وی با بیان اینکه وجود مسجد جامع در شهر بابل از دیرباز دارای معنای هویتی برای این شهر بوده است، افزود: اگر تاریخ بابل را بررسی کنیم متوجه خواهیم شد که حتی اگر ادعای ابن اسفندیار در مورد تاریخ تأسیس مسجد جامع (۱۶۰ هجری) درست نباشد و البته استدلال‌هایی نیز در رد این ادعا وجود دارد و به طور قطع مسجد جامع بابل بسیار پیش از دوره صفویه و حمله مغول وجود داشته است؛ به نتایجی جالب توجهی خواهیم رسید.

صالحی تصریح کرد: مطالبی که در ابتدای سخنانم به آن اشاره کردم برای این بود که بدانیم مساجد جامع در چه شهرهایی ساخته می‌شدند؛ این امر، نشان‌دهنده این است که شهر شما، که در آن زمان نام دیگری داشته شهری مهم و قابل توجه بوده است، به گونه‌ای که نیاز به مسجد جامع داشته و جایگاه آن به گونه‌ای بوده که مسجد جامع در آن بنا شده است.

وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی با بیان اینکه سال‌های قابل توجهی مسجد جامع پیش از حمله مغول در این شهر برپا بوده است، گفت: حمله مغول که در ایران به وقوع پیوست (حدوداً بین سال‌های ۶۱۶ تا ۶۵۴ هجری قمری)، در سه مرحله صورت گرفت و در این حملات سه‌گانه، بخش‌های مختلفی از ایران تخریب شد.

وی با اشاره به اینکه در حمله مغول بخش قابل توجهی از خراسان، نیشابور و نیز مازندران، دچار تخریب اساسی شد، افزود: ظهیرالدین مرعشی، که در سال ۸۹۲ هجری قمری (اواخر قرن نهم) می‌زیسته، در این باره می‌نویسد: “لشکر مغول در استرآباد و مازندران قتل به افراط کردند، چنانکه توده‌های خاک در آمل و ساری و کجور که از خرابکاری آن‌ها به وجود آمده بود، هنوز باقی است.” این نشان می‌دهد که تا دو قرن و اندی پس از حمله مغول، هنوز آثار آوار و ویرانی در این منطقه وجود داشته است.

صالحی تصریح کرد: این تخریب گسترده نشان می‌دهد که شهری در این ابعاد تقریباً از بین رفته تاجایی که در نوشته‌های تاریخی به عنوان “بارفروش‌ده” از آن یاد شده است یعنی از آن شهر بزرگ و معظم که می‌توانسته مسجد جامع داشته باشد به جایی می‌رسد که چنین عنوانی به آن داده شده است؛ اما قدرت و توان اجتماعی این شهر به علل و عوامل مختلف به گونه‌ای بوده که به سرعت دوباره به یک شهر بزرگ تبدیل شده و در ایام صفویه، جایگاه خود را بازیافته و بازهم صاحب مسجد جامع می‌شود و جایگاه رفیع آن ادامه می‌یابد.

وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی گفت: این امر نشان می‌دهد شهری که حمله مغول آن را تقریباً نابود می‌کند و به یک ده تبدیل می‌کند (که حتی نام آن را تغییر می‌دهد) به سرعت و با اتکا به ویژگی‌های تاریخی و منطقه‌ای خود، دوباره به یک شهر قابل توجه تبدیل می‌شود.

وی با بیان اینکه چنان که اشاره شد مساجد به طور عام و مساجد جامع به طور خاص (با توضیحاتی که ارائه شد) تنها یک مکان و یک اثر تاریخی نیستند، افزود: اما مساجد جامع از جمله مسجد جامع عتیق بابل، نماد هویت، تاریخ، دانشمندان و حوادث اجتماعی از مشروطه تا انقلاب اسلامی هستند.

صالحی تصریح کرد: اگر چشم باطن را باز کنیم، هیاهوی اتفاقاتی که در دوره‌های مختلف تاریخی، از مشروطیت تا انقلاب اسلامی و در ایام انقلاب اسلامی در آن رخ داده، به گوش می‌رسد خوب است که یادِ مرحوم آیت الله روحانی و دیگرانی که در این فضا حضور داشتند و در ایام دفاع مقدس نقش‌آفرینی کردند، گرامی بداریم.

وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی با تاکید براینکه مساجد جامع نماد بسیاری از حوزه‌ها هستند، گفت: این نکته نیز مهم است که مساجد، نماد فرهنگ و هنر ایران زمین هستند؛ بنده نیز به سهم خود، از همه عزیزانی که در بازخوانی این مسجد معظم نقش داشته‌اند سپاسگزارم.

وی افزود: به عنوان فردی علاقه‌مند به حوزه علم، پژوهش و تاریخ، از عزیزانی که این اثر ارزشمند را با زحمت فراوان تهیه و تعریف کرده‌اند، به طور ویژه تشکر می‌کنم؛ توجه به محله مسجد و حواشی آن، روایت نام‌ها و نشان‌ها، خاندان‌هایی که در این مجموعه بوده‌اند، شهدایی که در این محله و منطقه زیسته‌اند و نکاتی از این قبیل، علاوه بر نگاه‌های تاریخی، معماری و هنری که در این اثر وجود دارد، قابل تقدیر است.

وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی تاکید کرد: امیدوار هستم این اقدام، فرصتی برای ارتباط بیشتر و نمادسازی هویتی، برای شهرستان و منطقه باشد.